Toprak reformu tarım sektörünü nasıl etkileri neler olur? Türk üretici Ukrayna tarımının geleceğini nasıl görüyor? Türkiye ile Ukrayna arasında imzalancak STA’nın tarım sektörüne getirileri neler olacak?
Ukrayna tarım sektörünün önde gelen Türk yatırımlarından, “Alom LLC” Direktörü ve Türkkan Yağ Sanayi ve Ticaret A.S. Ukrayna temsilcisi Fırat Dursun ile Türkkan grubunun Ukrayna’daki faaliyetlerini ve Ukrayna tarım sektörüne ilişkin TUSİB Web’e bir mülakat verdi.
İyi günler Fırat bey, dünyanın en büyük tarım ülkelerinden Ukrayna’da, ham ayçiçek yağı üretimi yapıyorsunuz. Ukrayna’daki yatırımınızdan bahsedermisiniz ?
Öncelikle Ukrayna’daki ham ayçiçek yağı fabrikamızı, gruba bağlı varlık şirketimiz olan IK Aktiv firması çatısı altında kurduğumuzu belirtmek isterim.
Varlık şirketimiz olan IK Aktiv, yağlı tohumlar sektöründe faaliyet göstermek üzere 2008 yılında Ukrayna’da kurulmuştur.
Yatırım (Fabrika) yeri olarak, ay çekirdeği üretiminin yoğun olduğu bölge olan Krivoy Rog şehri seçilmiştir.
Yatırımımız 2008 yılında başlamış, 2012 yılı Mayıs ayında tamamlanarak üretim başlamıştır.
Fabrikamız güncel olarak, günlük 700 TON yağlı tohum kırma, 1400 Ton yağlı küspe işleme (ekstraksiyon) ve 300 Ton /gün ham yağ üretim kapasitesine sahiptir.
Ukrayna’daki sayılı Türk yatırımcılardan birisiniz. Türkkan grubu olarak Ukrayna’ya bugüne kadar ne tutarda yatırım yaptınız ?
Grup bünyesinde faaliyet gösteren varlık, üretim ve pazarlama şirketlerimiz aracılığıyla Ukrayna’ya bugüne kadar gerçekleştirdiğimiz toplam yatırım tutarı yaklaşık 40 Milyon ABD Dolarına tekabül etmekte.
Kaç kişiye istihdam sağlıyorsunuz ?
Halihazırda 150 kişiye istihdam sağlamaktayız, 2019 yılında tamamlamayı planladığımız yeni yatırımlarımız sonrasında söz konusu rakam 210’a ulaşacak.
Ürünlerinizi iç piyasada mı yoksa ülke dışında mı değerlendiriyorsunuz ?
Ürünlerimizin tamamına yakınını, ham yağ ve küspe olarak yurtdışına ihraç etmekteyiz. Ham ay çekirdeği yağı ürünümüzü yurtdışında rafineri yatırımı olan uluslararası firmalara, ay çekirdeği küspesi ürünümüzü ise yurtdışındaki yem firmalarına ihraç ediyoruz.
Ukrayna’nın IMF ile ilişkilerindeki temel şartlardan biri olduğu ifade edilen, toprak reformu tarım sektörünü nasıl etkiler? Tarım arazilerinin yabancılara satışının gerçekleşmesinin, ülke tarımına getirileri (veya olumsuz etkileri) neler olabilir?
Malumunuz Ukrayna’da 2002 yılında uygulamaya konulan ve her yıl uzatılarak 1 Ocak 2019 tarihine kadar yürürlükte bulunacak olan moratoryum kapsamında, 2 hektar (20.000 m2)’nin üzerinde büyüklüğe sahip tarım arazilerinin yasal sahipleri tarafından üçüncü kişilere satışı yasaklanmıştır. Söz konusu moratoryum, gerçek kişilere ait tarım arazilerinin yansıra kamuya ait arazilerin satışını da kapsamaktadır. Tarım arazilerinin satışına getirilen bu kısıtlama nedeniyle, bankalar Ukrayna’daki tarım arazilerini ipotek/teminat olarak kabul etmemekte, ipotek karşılığı krediye ulaşma imkanı olmayan ve modern tarım makine ve tekniklerini kullanamayan küçük çiftçilerin çoğu ise, ya verimsiz yöntemlerle tarımsal faaliyetlerini sürdürmeye çalışmakta ya da arazisini gerçek değerinin altında bir fiyatla diğer işletmelere kiralamaktadır.
Moratoryumun kaldırılması ve toprak reformunun yapılması, öncelikle sektörün modernizasyon için ihtiyaç duyduğu finansman kaynaklarına kavuşmasına, akabinde ülkedeki tarımsal arazilerin daha verimli kullanılmasına yol açacaktır.
Tarım arazilerinin yabancılara satısı önündeki yasakların kaldırılmasının da, sektörün dış finansman kaynaklarına ulaşarak modernize edilmesi ve tarımsal arazilerin daha verimli kullanılmasına katkı sağlayacağı kuşkusuzdur.
Ancak sektörde verimlilik odaklı bir toprak reformu yapılabilmesi ve yerel ve uluslararası firmaların sektörde tekel konumuna gelmelerinin önüne geçilmesi açısından, herhangi bir ulusal veya uluslararası şahıs/firmaya tahsis edilebilecek minimum ve maksimum arazi büyüklüklerinin yapılacak toprak reformunda göz önünde bulundurulmasının yararlı olacağını düşünüyorum.
Hayvansal ve bitkisel yağlar, Türkiye ile Ukrayna arasındaki tarımsal ticarette önemli bir yer tutuyor. 2017 – 2018 sezonunda iki ülke arasındaki hayvansal ve bitkisel yağ ticareti nasıl bir hacime ulaştı ?
Türkiye yıllık olarak yaklaşık 1,5 Milyar ABD Doları tutarında hayvansal ve bitkisel yağ ithalatı gerçekleştirmekte, söz konusu ithalatın %10’luk kısmını ise Ukrayna’dan karşılamakta. 2017 yılının tamamında Türkiye’nin Ukrayna’dan ithal ettiği hayvansal ve bitkisel yağların tutarı 149,2 Milyon ABD Doları idi. 2018 yılının ilk 8 ayı itibariyle ise söz konusu tutar, 73.9 Milyon ABD Dolarına ulaşmış durumda.
Ukrayna’dan Türkiye’ye ihraç edilen ham ay çekirdeği yağının, işlenerek sadece iç piyasanın talepleri için değil, üçüncü ülkelere ihracat için de kullanıldığı ifade ediliyor. Bu doğru bir tespit mi?
Hali hazırda, Türkiye’ye ithal edilen ham ay çekirdeği yağına, uluslararası piyasa fiyatlarının yaklaşık bir buçuk katına tekabül eden referans fiyatlar üzerinden, %36 oranında, gümrük vergisi uygulanmakta. Türkiye’ye ithal edilen yağlı ay çekirdeği küspesine ise herhangi bir gümrük vergisi uygulanmamakta. Dolayısıyla, Türkiye’den ihraç edilen rafine ay çekirdeği yağının, ithal edilen ham ay çekirdeği yağından ziyade, ithal edilen yağlı ay çekirdeği küspesinin işlenmesi sonrasında gerçekleştirildiğini belirtmek daha doğru olur.
İki ülke arasında STA imzalanmasının, tarım ticaretine ne tür katkıları olacağını düşünüyorsunuz? Ukraynalı ve Türk üreticiler için yeni fırsatlar doğurabileceğini söyleyebilir misiniz?
İmzalanacak STA anlaşmasından her iki ülkenin de eşit oranda faydalanabilmesi için, öncelikle her iki ülkenin, birbirini tamamlayan, güçlü ve zayıf oldukları, rekabete açmak veya korumak istedikleri sektör ve ürün gruplarını teknik uzmanlar seviyesinde tespit etmesi gerekiyor. Bu açıdan, iki ülke uzmanları arasındaki teknik müzakereler tamamlanmadan tarım sektörünün veya tarım sektöründeki hangi ürünlerin STA kapsamına alınacağına ilişkin öngörüde bulunmak çok zor. Ancak, iki ülke arasında imzalanacak bir STA’nın, genel olarak her iki ülkedeki girişimcilerin girdi maliyetlerinde bir düşüşe neden olacağı, girdi maliyetlerindeki azalışın ise diğer tüm sektörlerde olduğu gibi tarım sektöründe faaliyet gösteren Ukraynalı ve Türk üreticilerin rekabet gücünü ve ticaret hacmini de arttıracağını düşünüyorum.
Tarım ürünleri ihracatı Ukrayna’nın en büyük gelir kalemlerinden birini oluşturuyor. Ukrayna hammadde ya da yarı mamül ürün satan bir ülke olarak biliniyor. Tarım ürünleri ihracatında bir değişim görüyor musunuz? Mamül tarımsal mal ihracatında artış var mı?
Ukrayna Devlet İstatistik Kurumu verilerine göre, Ukrayna’nın toplam tarım ve hayvancılık ürünleri ihracatında son 3 yılda nominal olarak artış yaşanmakta. Ülkenin ham, yarı-mamül ve mamül tarım ve hayvancılık ürünleri ihracatı 2016 yılında 15,2 Milyar $, 2017 yılında 17,8 Milyar $, 2018 yılının ilk 7 ayında ise 9,8 Milyar $ olarak gerçekleşmiş durumda.
Benzer bir artış trendi, ülkenin mamül tarım ve hayvancılık ürün ihracatında da söz konusu. Ukrayna’nın mamül tarım ve hayvancılık ürünleri ihracatı 2016 yılında 2.4 Milyar $, 2017 yılında 2.8 Milyar $, 2018 yılının ilk 7 ayında ise 1.7 Milyar $ olarak gerçekleşmiş durumda.
Bununla birlikte, ülkedeki genel ihracat artış hızı, tarım ve hayvancılık ürünleri ihracatından daha hızlı geliştiğinden, toplam ve mamül tarım ve hayvancılık ürünlerinin ülke ihracatı içindeki paylarının yıllar itibariyle azaldığını gözlemlemekteyiz.
Tarım ve hayvancılık ürünlerinin, Ukrayna’nın toplam ihracatı içindeki payı 2016 yılında %42, 2017 yılında %41, 2018 yılının ilk 7 aylık döneminde ise %36 olarak gerçekleşmiş. Mamül tarım ve hayvancılık ürünlerinin, toplam ihracat içindeki payı ise 2016 yılında %6.7, 2017 yılında %6.5, 2018 yılının ilk 7 aylık döneminde ise %6.3 olarak gerçekleşmiş durumda.
Basında sık sık Çin ve bazı Arap ülkelerinin Ukrayna’da toprak kiralayarak üretim yaptığına yönelik haberler çıkıyor. Türkiye’nin bu yönde adımları var mı? Sizce böyle bir yatırımın, yatırımcı ülkeler için ne tür getirileri olabilir?
Nüfusu yoğun olan veya iklim koşulları tarımsal üretime elverişli olmayan Çin ve bazı Arap ülkelerinin, vatandaşlarının gıda güvenliğini sağlamak, tarımsal sanayilerine hammadde tedarikini garanti altına almak ve iklimsel nedenlerle kendi ülkelerinde üretemedikleri ürünleri üretebilmek amacıyla diğer ülkelerden (özellikle Afrika ülkelerinden) toprak kiralama yöntemine başvurdukları bir gerçek.
Türkiye’nin de bu konuda, 2015 yılında çıkarılmış Bakanlar Kurulu Kararıyla, Türkiye Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) ile Sudan Tarım ve Sulama Bakanlığı ortaklığında kurulacak bir şirket marifetiyle Sudan’da 780.500 Hektar arazide tarımsal yatırım çalışmalarına yönelik adım attığını biliyoruz.
Türkiye’den Ukrayna’ya yönelik arazi kiralama faaliyetlerinde ise, kamu kuruluşlarından ziyade, bazı özel Türk müteşebbislerinin çalışmaları olduğunu duyuyoruz.
Ukrayna’nın yatırım iklimi, tarımsal endüstri alanında yatırım yapmaya müsait mi? Artan işçilik, doğalgaz ve elektrik maliyetleri sizi nasıl etkiliyor ?
Ukrayna vatandaşlarının Mayıs 2017’de Avrupa Birliği ülkelerine vizesiz giriş hakkı kazanmasının ardından isçilik maliyetlerinde artış olduğu ve nitelikli eleman bulmada zorlandığımız bir gerçek. Ancak gerek işçilik maliyetleri gerekse elektrik maliyetleri hala Türkiye’deki maliyetlerin altında seyrediyor. Grup olarak, hem elektrik maliyetlerimizi azaltmak hem de ay çekirdeğinden artakalan kabuğu ekonomik olarak değerlendirmek açısından, Krivoy Rog’daki fabrikamıza, ay çekirdeği kabuğu ile beslenen 1600 kwatt kapasiteli bir co-jenerator (co-generation) tesisi kurmuş durumdayız.
Türkkan Grubu’nun önümüzdeki yıllar için Ukrayna’daki gelişme planları nelerdir? Üretim hacminde artış öngörüyor musunuz? Ülkede yeni yatırım planlarınız var mı?
Krivoy Rog’da bulunan günlük 300 Ton ham yağ üretim kapasitesine sahip mevcut fabrikamızın bulunduğu yerleşkede, günlük 240 Tonu rafine bitkisel yağ ve 240 Tonu Biodizel yakıt üretimi olmak üzere, toplamda 480 Ton üretim kapasitesine sahip yeni bir tesis kurmaktayız.
Rafine tesisini Mart 2019’da, Biodizel tesisini ise Haziran 2019’da faaliyete geçirmeyi planlıyoruz. Söz konusu tesislerin devreye girmesiyle Ukrayna’da istihdam ettiğimiz toplam çalışan sayısı 210’a ulaşmış olacak.
Teşekkür ederiz.
