Ukrayna ekonomisi zorlu bir süreçten geçiyor. Ekonomik ve siyasi belirsizlik ülke gündemini meşgul ederken, yabancı yatırımcı krizden çıkışın yollarını arıyor.
Ukrayna’daki Türk yatırımcısı bu süreçten nasıl etkileniyor? Krizin sonunu nasıl görüyor? Ekonomi yönetiminden neler bekliyor?
Bu soruların yanıtlarını işadamı Rasim Bekmezci’yle birlikte aradık.
İyi günler Rasim Bey, zor bir mali ve ekonomik süreçten geçen Ukrayna ekonomisi, girişimciler için önemli fırsatlar ve riskler taşıyor. Bir çok yabancı yatırımcının ayrıldığı bu ülkede kalmaya devam eden Türk işadamlarından birisiniz.
Ukrayna ekonomisinin kısa ve orta vadedeki geleceğini nasıl değerlendiriyorsunuz? Yatırım ikliminin iyileşmesi için daha ne kadar süre gerek?
Öncelikle bu faydalı söyleşi için gazetenize tesekkur ederim.
Ukrayna Ekonomisi son bir yıldır çok zorlu bir süreçten geçiyor. Şu anda Ukrayna’nin icerisinde bulunduğu durum bir yandan kendi halkını etkilerken, diğer yandan bizleri yani bu ülkede iş yapan , imalat yapan girisimcileri ve yatirimciları çok derinden sarsıyor. Hali hazırda burada yatırımlarımız olduğu için ayrılamıyoruz.
İmalat sektöründe faaliyet gösteriyoruz ve sistemi dağıtmamak adına bir şekilde devam etmeye calişıyoruz. Negatif hareketler yaklaşık bir yıldır devam ediyor, dolayısıyla takdir edersiniz ki ticarette durum hep bu şekilde devam edemez.
Bugün geldiğimiz noktada bir cok sanayi kuruluşu kapilarına kilit vurmuş vaziyetteler , bankalar alacaklarini tahsil etmek icin savaşır duruma gelmisler ki birakin yeni kredi verebilmeyi, verdikleri krediyi geri alabilmek için mücadele veriyorlar. Yatırım ikliminin kısa sürede düzelemeyeceğini söylemek mümkün.
Orta vadede olası bir düzelme ise ancak ülke yönetiminin uygulamaya koyacağı reformlarla mümkün olabilir.
Ukrayna’nın toparlanması çok zor olmaz diye düşünüyorum , ancak bu toparlanma krediler ile de olmaz , “Taşıma su ile değirmen dönmez” !
Yatırım ikliminin elverişli hale gelmesi için Ukrayna’nın atması gereken adımlar sizce nelerdir?
Maalesef doğudaki olaylar, ülkenin icinde bulunduğu siyasi ortam ve anlaşmazlıklar sanayiciyi ve is dunyasini ülke yönetiminin gözünde ikinci veya hatta üçüncü, dördüncü plana itmiş durumda.
Bu gidişat farkında olmadan altın yumurtlayan tavuğu öldürmeye benziyor. Siyasiler sanayide, üretimde ne oldugu, çarkların nasil döndüğü konuları ile ilgilenmiyorlar.
AB ile yakınlaşma (Serbest Ticaret Anlaşması ve ikili ticaret anlaşmaları) tek başına yeterli bir adım mı?
AB ile ticareti arttırmaya yönelik adımlar elbette önemli. Ancak bu adımların çok yönlü olması ve Ukrayna ekonomisinin ve üreticisinin çıkarlarını gözetir nitelikte olması gerekiyor. Adımların reform programları ile birlikte atılması gerekiyor.
Bugün tüm ülke neredeyse IMF den gelecek kredilere endekslenmiş durumda. Basında çıkan haberler ile döviz kurlari yukari aşağı hareket eder halde , merkez bankası rezervleri erimeye devam ediyor. Öte yandan Merkez Bankası nın dayatma politikaları, gereksiz yasakları ticareti daha da zor hale sokuyor , ülkeden sermaye kaçışı sürüyor.
Bunlar hep ülkenin içinde bulunduğu karmaşıklığın yansımaları. Ne yazık ki hiç kimse çıkıp da doğru dürüst bir politika oluşturamıyor, çkışı için somut bir yol haritası çizemiyor.
Ülke gelen krediler ile IMF’ye biraz daha çok bağlanıyor, bu paralar eski borçlara, borçların faizlerine gidiyor. IMF kredileri hic bir sekilde tabana yansımıyor, yansıtılamıyor.
‘Krediler de bir yere kadar’
Şu anda alinabilen kredileri doğru amaçlar için kullanıp , gerekli reformlari yaparak sanayi ve üretim sektörü için yatırımcı çekmek gerekli , yatırımcılara örnek teşkil edecek yerel kurumları ve imalatçıları kalkındırmak , yenilerini eklemek gerek.
Tabi ki kolay değil fakat alınması ve yapılması gereken radikal kararları siyasi iradenin bir an once devreye sokması gerekli.
Aksi takdirde kredi al 3-5 ay rahatla sonra bir daha kredi al tabiki alabilirsen ki bunun da sonu yok.
‘Ekonomiler üretkenlikleri ile güçlenebilir’
Ne yazik ki Ukrayna pazarı ithalata dayalı bir seyir halinde , ihracatta ise ağırlıklı kalemler hep hammadde, ya da ara ürünler. Ukrayna hammaddesini gönderiyor yerine ayni hammeddeden yapılmış hazir mamulu ithal ediyor , parası yetmeyince de kredi ariyor.
Bu kısır döngünün bir sekilde dengelenmesi gerekiyor.
Elindeki hammaddeyi ve kısıtlı gücü kullanarak asgari temel ihtiyaclarini karşılayabilmeli bu yolla ithalata harcadığı gereksiz ve kontrolsüz parayı kendi içerisinde tasaruf edebilmeli.
Türkiye’nin kalkınmada uyguladığı reformlar Ukrayna için bir model oluşturabilir mi? Teknoparklar, teşfik programları Ukrayna için uygulanabilir yöntemler mi?
Ukrayna’nin örnek alabilecegi bir cok ülke var , bunların başında komşusu Türkiye geliyor.
Türkiye’nin sanayiye yönelik kalkınma politikalarını uygularlar ise tabi ki yol alabilirler , fakat ilk önce ülkenin kılcal damarlarına kadar işlemiş yolsuzluk meselesinin halledilmesi gerekiyor.
Aksi takdirde hiç bir reform doğru dürüst çalışmaz. 45 milyon nüfuslu koskoca bir ülkede tüm kurumlardaki gelenek halini almis yolsuzluğu bir anda söküp atamazsınız. Bunun için cok uzun süreler , sabır ve güclü bir siyasi irade gerekli.
Ancak Ukrayna’nin çok uzun süre dayanacak gücü kalmadı, bir an önce sanayisini canladırıp istihdam sağlamalı.
İsdihdam ise ancak yatırım ile olur. Böyle bir ortamda yabancı yatırımcı veya sanayiciyi cezbetmek ulkeye çekmek çok zor, bunun en öncemli sebebi ise bir tarafta bozuk olan bir imaj diğer tarafta doğuda süren belirsizlik.
Ne yapmalı? Elindekinin değerini iyi bilmeli!
Bence Ukrayna öncelikle elinde hali hazırda çalışır durumda olan kendi sanayisinin sanayicisinin kapasite – yeterlilik analizlerini cok iyi yapmalı. Elindeki kalan değeri de yani yerel imalatcisini öldürmeden nasil daha guclendirebilecegini cok iyi hesaplamalı.
Yerel sanayisine ucuz kredi sağlayabilmeli sanayiciyi faiz ile ezdirmemeli.
Gümrüklerde uygulayacaği farklı kota sistemleri ile kendi imalatçısını ucuz ve kacak ithalattan nasıl koruyabileceğini düşünmeli.
Ancak bütün bunlar yapılırken; Gümrüklerde daha şeffaf bir gümrük sistemi uygulanmalı.
‘Ukrayna önce kendi üreticisini korumalı’
Bugün içerideki imalatçi bir sekilde ülkenin içinde bulunduğu zorluklara bir nebze de olsa adapte olmuş vaziyette.
Ancak Ukrayna kendi üreticisini desteklemesi gerekirken tam aksini yapıyor , yerli imalatcçilarini daha da zora sokuyor.
Bir örnek; ‘Elmalar ve armutlar karışıyor’
Yakın zaman önce varolan gümrük vergilerine ek olarak +5% , +10% uygulamaları getirildi.
Bu durum Ukrayna içerisinde imalat yapan ve bir takım hammadeyi ithal eden yerel imalatçıların ithal ettikleri hammaddeler için de gecerli .
Bence bu kanun geçerken elmalar ile armutları bir sepete koymak yerine, ayırmaları gerekirdi. Yerel imalatçıyı biraz olsun desteklemek adına imalat adına ithal edilen hammaddelere ek vergi koymamaları gerkiyordu.Zaten KDV iadesi alamayan yerel imalatcının beli biraz daha büküldü.
Uygulamalar ithalatçının elini güçlendiriiyor
Bu uygulama ile ithal mallar ile fiyat rekabeti edemeyen yerel imalatçı daha da zor duruma düşmüş, ithalatçının eli daha da güçlenmiş oluyor.
Kısaca söylemek gerekirse ülkenin mali kaynakları hep hazır mal alımına gidiyor.
İthalat sırasında ödecek vergilerin artması bana göre alımlari azaltmak ve bütceye ek gelir sağlamaktan daha cok, gümrüklerdeki yolsuzluğu körükleyecek kaçak ve ucuz ithal mal karşsısında yerli imalatciyi daha da zorlayacaktır.
Ukrayna’ya mal satmak yatırım yapmaktan daha mı avantajlı?
Ülkene yabancı yatırımcı ve sanayici istiyorsan onlara bu pazarin ne kadar avantajli ve karlı olduğunu göstermelisin. Ancak görünen o ki Ukrayna’ya mal satmak şu aşamada yatırım yapmaktan daha avantajlı görünüyor.
Organize sanayi bölgeleri çözüm olur mu?
Organize sanayi bölgeleri konusuna gelecek olursak, bu tabiki yabancı yatırımcı için çok avantajli olabilecek bir platform, Ukrayna’daki yolsuzluğu kısa vadede tamamen bitirmeniz çok zor , bu tür organize sanayi bölgeleri yabanci yatırımcı icin daha legal ve yolsuzluklardan arındırılmış bir anlamda kurtarılmış yerler olarak öne çıkabilir.
Kısa vadede bu tür bölgeler icin yüksek maaşli ve donanımlı vergi ve gümrük yetkilileri atanarak daha şeffaf ve modern bir sistem oluşturulabilir. Yatırımıcya teşvikler verilebilir, yabancı yatırımcı hiç bir şekilde siyasiler ile muhattab olmaz , yatırımını yapar, işini yapar, üretimini yapar, malını satar , vergisini oder , parasini kazanır ve hatta işi yerel partnerlerine öğretir ve bu sağlıklı durum yeni yatırımcılar için örnek teşkil eder.
Eger başarılı bir kaç organizasyon yapılabilirse, kısa zaman içerisinde buna benzer daha çok bölgeler oluşturmak icin yatırımcılar bile gelbilir. Çünki Ukrayna da büyük bir potansiyel ve ucuz iş gücü var.
Hatta Türk girişimcilerinin de içerisinde olabilecegi bir organize sanayi bölgesi gelecekte Ukrayna’da Türk sanayicisinin ve girisimcisinin önünü açacaktır.
Ukrayna’da bir süredir ulusal para bazında yatırım maliyetlerindeki düşüşten bahsediliyor. Buna katılıyor musunuz? Eğer katılıyorsanız bunu bir fırsat olarak değerlendirebilir miyiz?
Ulusal para bazında maliyetlerin düşmesi, bazı yatırımcılar için avantajlı gözükse de bu aslında çelişkili bir durum .
Evet, ülkede emlak fiyatlari ucuzlamış durumda , iş gücü yerel para cinsinden pahalanmadı, ancak 400% luk bir devaluasyonu göz önüne alırsanız ithalata dayalı bir ekonomide bu halk icin 4 kat fakirleşmek demek , geçim sıkıntısı demek, issizlik demek, yani anlayacağınız eger ülke dengeleri artıya dönmez, insanlarin refah seviyesi artmaz , işsizlik azalmaz , sanayi ve bankacılık sektörü normale dönmez ise emlak yatırımlarının bir anlamı olmaz.
Öte yanda inancımız eninde sonunda ekonominin doğru adımlar ve reformlar sayesinde tekrar istikrara kavuşacağı yönündedir.
Türk iş dünyasının farklı sivil toplum kuruluşları altında birleşmesini nasıl değerlendiriyorsunuz? İş adamları kuruluşları kriz dönemlerinde üyelerine ne tür faydalar sağlayabilirler?
Ukrayna’da şu kriz oratminda her zamankinden daha cok birbirimizle iletişim içinde olmalıyız.
Ukrayna’da bir cok kilit pozisyonda çalışan Türk profesyoneler var, ticaretin sanayinin duayenleri tecrubeli abilerimiz var.
Bir arada olmak bilgi paylasmak diasporamız icin cok faydali olacak katki saglayacaktir.
Biz Türkiye Ukrayna Sanayiciler ve İşadamları Birliği (TUSİB) olarak bilgi paylaşımına imkan sağlayacak organizasyonları Büyükelçilik calışanlarımız ve tecrubeli profesyonel yurttaşlarımızın katkıları ile hayata geçirmeye çalışıyoruz. Bu çerçevede önümüzdeki dönemde Ukraynalı profesyonellerin de katıldığı organizasyonlarımız olacak.
Zor bir dönemden geçiyoruz, ancak birlikte bu günleri geride bırakacağımızdan eminim.İleride yeni Ukrayna ekonomisinde Türk yatırımcıları ve girişimcileri olarak daha çok söz sahibi olacağımıza inanıyorum .
Teşekkürler
UkrTürk
