Ukrayna’daki Gagauz Türkleri’nin önde gelen isimlerinden olan Kiev Taras Şevçenko Üniversitesi Filoloji Enstitüsü Türkoloji Bölümü öğretim üyesi ve Ukrayna Gagauzlar Birliği eski başkanı Doç.Dr. Tudora Arnaut, Ukrayna’daki Gagauz Türkleri’nin sorunlarını Doğan Haber Ajansı’na anlattı.
DHA Ukrayna Muhabiri Deniz Berktay’ın gerçekleştirdiği söyleşi:
Ukrayna Gagauz Türkleri: ‘Türkiye, Varlığımızı Bilsin İstiyoruz’
Ukrayna’daki Gagauz Türkleri’nin önde gelen isimlerinden olan Kiev Taras Şevçenko Üniversitesi Filoloji Enstitüsü Türkoloji Bölümü öğretim üyesi ve Ukrayna Gagauzlar Birliği eski başkanı Doç.Dr. Tudora Arnaut, Ukrayna’daki Gagauz Türkleri’nin sorunlarını Doğan Haber Ajansı’na anlattı. Hristiyanlığın Ortodoks mezhebine mensup olan Gagauz Türkleri’nin büyük çoğunluğu, Moldova’nın güneyindeki Gagauz Yeri Özerk Bölgesi’nde yaşıyor. Gagauzların bir kısmı ise, Ukrayna’nın Odessa bölgesinde bulunuyor. Odessa Bölgesi’ndeki köylerde yaşayan Ukrayna Gagauz Türkleri, Ukrayna’nın son yıllarda yaşadığı ekonomik sarsıntılardan olumsuz olarak etkilendi. Başbakan Ahmet Davutoğlu’nun geçen ay Ukrayna’ya yaptığı ziyarette; Gagauz Türklerini temsilen Davutoğlu’yla görüşen heyette yer alan Tudora Arnaut, Ukrayna Gagauz Türklerinin yaşadıkları sorunları ve Türkiye’ye yaklaşımlarını bizlerle paylaştı:
-Ukrayna’da ne kadar Gagauz Türkü yaşıyor ve bunlar ne gibi sorunlarla karşı karşıya?
-Bizim yaptığımız araştırmalara göre, Ukrayna’da bugün en az 40 bin civarında Gagauz yaşıyor. Gagauzlar, Ukrayna’nın yerlisi olan 13 halkından biridir. Gagauzlar’ın Ukrayna’da yoğun olarak bulundukları yer, Odessa ilidir. Burada Gagauzlar 9 köyde yaşıyor ve bu köylerden 6’sının nüfusu, tamamen Gagauzlardan oluşuyor. Bizim köylerimiz gayet büyük, kalabalık ve gelişmiş köylerdir. Fakat son yıllarda, ekonomik krizlerle birlikte, çok sayıda kişi, köylerden kentlere göç ediyor. Göç edilen yerlerin başında, Odessa şehri geliyor. Mesela Odessa’da Moldova uyruklu kendisi de Gagauz olan Yuriy Dimçoğlu, Odessa belediye encümen üyesi oldu. Gagauzlar, gittikleri yerlerde bu şekilde önemli yerlere gelebiliyorlar. Fakat kentlere göçler, özellikle kültürün korunması bakımından sorunlara neden olabiliyor. Bunun dışında, Gagauzların en yoğun olarak yaşadıkları ve belli imkanlara sahip oldukları ülke, Moldova’dır. 1991 yılında Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra, Moldova’daki Gagauzlar başka bir ülkenin sınırları içinde kaldı. Bizim sayımız Moldova’daki Gagauzlardan daha azdır ve onların yararlandığı bazı imkanlardan yararlanamıyoruz.
Ukrayna’daki Gagauzları temsil eden Ukrayna Gagauzlar Birliği, 2007 yılında kuruldu. Ben de 2008-2013 yılları arasında bu birliğin başkanlığını yürüttüm. Birlik, Ukraynalı Gagauzların varlığını korunup geliştirilmesinde önemli rol oynuyor.
-Ukrayna’daki Gagauzlar’ın karşılaştığı başlıca sorunlar nelerdir?
-Birincisi, ekonomik sorunlar herkesi etkiliyor. Köylerde işsizlik, köylerden kentlere göçlere neden oluyor ve bu da Gagauz kültürünü olumsuz etkiliyor. Köylerimizde altyapı, özellikle su sorunu var. Yol sorunu var. Bunun dışında çok önemli bir sorunumuz, eğitim alanındadır. Gagauzca, biraz önce de söylediğim gibi tamamı Gagauzlardan oluşan 6 köyde, ilkokul birinci sınıftan 11. sınıfa kadar haftada ancak 2 saat okutuluyor. Fakat ders kitaplarının sayısı, çok yetersiz. Ukrayna ekonomik kriz içinde olduğu için okullarda okutulacak Gagauzca kitapların basımını artık devlet finanse edemiyor, etse dahi bu sayı çok azdır.. Bu şartlarda, kime ne okutacaksınız?
-Peki, Türkiye’den yeterli destek görebiliyor
-Türkiye’nin son yıllarda Ukrayna Gagauzlarına ilgisi arttı. Biz, daha önceden Odessa’daki Türk konsoloslarına rica ediyorduk. Gelin, bizim köylerimizi görün diye. Türkiye’nin Odessa konsolosları, son 5-6 yıldan bu yana köylerimizi sıkça ziyaret ediyorlar ve sorunlarımızla yakından ilgileniyorlar. Bundan bir önceki Odessa Başkonsolosumuz Sayın Nur Sağman’ın katkılarını burada özellikle belirtmek isterim. Sayın Nur Sağman, köy okullarının müdürlerini konsoloslukta düzenlenen resepsiyonlara dahil etti. Bu, bizi çok onore etti. Türkiye’nin Kiev Büyükelçileri, Gagauzlara büyük ilgi gösteriyorlardı. Fakat burada özellikle şimdiki Kiev Büyükelçisi Sayın Yönet Can Tezel’in ilgisini belirtmek isterim. Sayın Tezel, daha önce yurtdışında yaşayan Türklerle ilgili olarak çalıştığı için Ukrayna’ya geldiğinde, Ukrayna Gagauzlarının sorunlarını biliyordu. Böylelikle biz onunla görüştüğümüzde, bize direkt olarak sorunların çözümlerini yöneliyor ve bize yol gösteriyor. Türkiye, bizim ders kitapları sorunumuzda yardımcı olacak. 2016-2017 eğitim yılından itibaren Gagauzca ders kitapları, Yurt Dışı Türkler ve Akraba Toplulukları tarafından Türkiye’de basılacak. Türkiye, köylerimizde pek çok sorunun çözümüne katkıda bulundu. Köy okullarına, Türkiye’nin desteğiyle, internet bağlantılı bilgisayar laboratuvarları kuruldu.
Geçen ay Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Sayın Ahmet Davutoğlu’nun Kiev ziyaretinde, kendisiyle son derece verimli bir görüşme gerçekleştirdik. Ukrayna Gagauzlarını temsilen Ukrayna Gagauzları Birliği Başkanı Vasiliy Keloğlu, Odessa Belediye Meclisi üyesi Yuriy Dimçoğlu ve ben katıldık. Sayın Davutoğlu, daha önceden Moldova’daki Gagauz Özerk Bölgesini ziyaret etmişti. Dolayısıyla Ukrayna’daki Gagauzlar hakkında da geniş bilgisi vardı. Bundan sonra Türkiye tarafından yapılacak üst düzey ziyaretlere, Ukrayna Gagauzlarının da katılmasına karar verildi.
-Peki, Türkiye’den beklentileriniz nelerdir?
-Türkiye’den en önemli beklentimiz, bizim var olduğumuzu bilmesidir. Biz Ukrayna Gagauzları, buraya geçici olarak gelmiş bir topluluk değiliz. Ukrayna’daki 13 yerli halktan biriyiz. Ukrayna’yı vatanımız olarak görüyoruz ve Türkiye ile Ukrayna arasındaki ilişkilerde köprü olabiliriz.
Türkiye’den, Gagauz köylerinin birinde Türk lisesinin açılmasını istiyoruz. Türk lisesinin açılması, Gagauz dilinin de yabancı dillerden geçmiş sözcüklerden arındırılmasını ve bizim öz kültürümüzü yaşatmamızı kolaylaştıracaktır. Türkiye’den ayrıca, küçük ve orta ölçekli işletmelerin bölgemize yatırım yapmasını bekliyoruz. Gagauz köyleri, pek çok üretim alanında uzmanlaşmıştır ve eğitim düzeyinin yüksek olduğu köylerdir. Bu köylere yatırım yapılması, bizim kentlere göç eden nüfusunu yeniden köye döndürmemizi ve köy hayatını canlandırmamızı sağlayacaktır. Türk girişimcileri de, Gagauz köylerinden epey deneyim elde edecektir. Bu noktada, yine Türk basınıyla paylaşmak istediğim bir gelişme daha var. Kiev Taras Şevçenko Üniversitesi Filoloji Enstitüsü Türkoloji Bölümü bünyesinde Gagauzca biriminin faaliyete geçecek olmasıdır. Burada, Gagauzca lisans ve yüksek lisans eğitimi verilecektir. Türkiye’den de gelmesi beklenen öğrencilerle birlikte 16 kişilik bir kontenjan ayrılmış durumdadır. Bunun 8’i devlet bursuyla gelecek öğrencilere, 8’i ise paralı okuyacak öğrencilere ayrıldı. Bu programla gelecek öğrenciler, Gagauz Dili ve Edebiyatı’nın yanı sıra, İngiliz Dili Türk Dili gibi uzmanlık eğitimi de verilecektir. Günümüze kadar böyle bir birim açılmamıştır. Bu nedenle gönül isterdi ki Türkiye’den de gençler gelecekte iyi Türkolog, Gagauzca uzmanı olma arzuları varsa bizim Türkoloji Bölümüne başvursunlar. Ne yazık ki günümüze kadar Türkiye’den bir Türk genç ‘Gagauz Dili ve Edebiyatı’ bölümünden mezun olmuş değildir. Ben Gagauz Dili bölümünün kuruluşuyla ilgili bilgiyi Sayın Davutoğlu ile de paylaştığımda çok mutlu oldu ve ‘Siz kendinizi sakın yalnız hissetmeyin Türkiye Cumhuriyeti sizin arkanızdadır, siz bizim kan kardeşlerimizsiniz’ dedi. Bu görüşmeden sonra biz gördük ki, Türkiye Ukrayna Gagauzlarının varlığını biliyor!
