Gazeteci Deniz Berktay, Ukrayna’da tarım sektöründe uzun yıllardır faaliyet gösteren Ali Bulut ile bir röportaj gerçekleştirdi.
Ukrayna tarım sektörüne dair tavsiyelerin ve pazara ilişkin değerlendirmelerin bulunduğu söyleşiyi paylaşıyoruz:
“Yirmi yıla yakın bir zamandan beri eski Sovyet ülkelerinde büyük Türk firmalarının temsilciliğini yürüten ve 11 yıldan bu yana Ukrayna’da Türkiye’nin tarım alanındaki en büyük firmalarından birinin temsilciliğini yürüten Ali Bulut’la, Ukrayna tarım sektörünü konuştuk.
Ali Bulut, Ukrayna’nın ve özellikle Güney Ukrayna illerinin tarım alanında sunduğu imkanları ve Ukrayna tarım sektörüne ilişkin değerlendirmelerini, bizlerle paylaştı.
Ali Bey, Rusya’da ve Ukrayna’da uzun bir süredir iş yapıyorsunuz. Biraz kendinizden bahsederek ve bu dönemi özetle okuyuculara aktarırsak, neler söyleyebiliriz?
Ortadoğu Teknik Üniversitesi Maden Mühendisliği bölümünden mezun oldum. Üniversiteyi bitirdikten kısa bir sure sonra, Uzakdoğu’ya gittim ve birkaç yıl, Myanmar ve Tayland gibi, uzakdoğu ülkelerinde görev yaptım. Peşinden de eski Sovyet ülkerindeki profesyonel iş hayatım başladı ve iş yaşamımın tamamı yurtdışında geçti. 
1995 yılında, Türkiye’nin önde gelen bir tekstil holdinginin Rusya’da önce Sibirya bölge müdürü olarak ve sonra da Rusya temsilciliğinde görev aldım . 2002 yılından beri de, şu anda bulunduğum grubun Rusya ve Ukrayna temsilciliğini yürütüyorum.
Bu görev çerçevesinde başlangıçta Rusya’nın Rostov kentindeydim, daha sonra, Ukrayna’nın güneyindeki Herson kentine geldim. Bu görevimin yanısıra, son yıllarda kendi ticari faaliyetlerimi de yürütüyorum. Buğday, arpa, mısır, ayçekirdeği, soya fasulyesi, kanola, bezelye ve benzeri ürünlerin üretimi ve ihracatını gerçekleştiriyorum. Herson şehri on yıla yakın bir süredir ticari merkezim ve sürekli olarak burada ikamet ediyorum.
Hem Rusya’da hem de Ukrayna’da iş yapmaya devam ettiğinize göre, bu iki ülkeyi iş imkanları açısından karşılaştırırsak, neler söylemek istersiniz? 
Ticari imkanlar ve gelişmişlik bakımından, Rusya, Ukrayna’nın mutlaka ki daha önünde. Teknolojik olarak, finansal olarak, altyapı olarak, Rusya, Ukrayna’nın 7-8 yıl ilerisinde diyebilirim. Tabiki, ben bunları, tarım sektörü açısından söylüyorum ve söyleşimizin ilerleyen kısımlarında da bu kapsamda düşüncelerimi ifade edeceğim. Başka sektörlerde faaliyet gösteren işadamlarının tespitleri, değerlendirmeleri mutlaka ki farklı olacaktır.
Ukrayna, Rusya’dan yüzölçümü olarak çok daha küçük olmasına rağmen, Ukrayna’da tarım yapılan ve verimli toprakların ülkenin genel yüzölçümüne ve kişi başına olan üretim oranı çok daha yüksek. Ukrayna’da yıllık tahıl rekoltesinin 55 milyon ton olmasına karşılık, Ukrayna’dan çok daha geniş coğrafyaya sahip olan Rusya’da bu miktar 90-95 milyon ton civarında. Bu çerçevede, Ukrayna, özellikle yağlı tohum alanında, hem ihracat hem de üretim anlamında, Rusya ile rekabet ediyor.
Ancak, verimlilikte Rusya daha iyi durumda. Zengin finansman imkanlarını Rusya tarım alanında doğru kullanmakta ve yabancı yatırımcıya ihtiyaç duymadan sektörde hızla büyümekte. Diğer taraftan, Rusya’nın nüfusu 147 milyon, Ukrayna’nınki ise 45 milyon. Bu nedenle, Rusya’da tarım üretiminin büyük kısmı iç piyasaya yönelirken, Ukrayna’dan göreceli olarak daha fazla miktarda tahıl ihracatı gerçekleştirmek mümkün oluyor. Yine, Ukrayna, ayçekirdeği ve diğer yağlı tohumlar üretiminde, dünyanın önde gelen sayılı ülkelerinden. Zaten dünyada ayçekirdeği üretiminin yaygın olarak yapıldığı ve ihracatının yapıldığı sayılı bölgeler var.
Özellikle Arjantin, Brezilya, ABD ve Bulgaristan, Romanya, Rusya ve Ukrayna’nın yer aldığı Karadeniz havzası ayçekirdeği üretimi ve ihracatında lider bölgeler. Ne var ki, yıllık 10 milyon tona yakın ayçekirdeği, 2,5 milyon ton soya, 2 milyon ton kanola üretimi ile Ukrayna sektördeki bu önemli konumuna rağmen uluslararası tahıl piyasasında fiyatların belirlenmesinde olması gerektiği kadar etkin rol oynayamıyor. Karadeniz havzasında fiyatları belirleyen lider ülke Rusya. Öte yandan, insani ilişkilerin ticarete yansımalarında da Ukrayna, Rusya’dan daha sıcak bir ülke. Ukrayna’da insanlarla çok daha kısa sürede, çok daha sıcak ilişkiler kurabiliyorsunuz. Ruslar’la benzer ilişki kurmak daha zor ve bıraz daha fazla zaman alıyor. Tabii, Ruslar size güvendikten ve belli bir zaman geçtikten sonra, sizinle çok yakın ticari ilişki ve dostluk kuruyor, fakat bunun olması için, dediğim gibi, belli bir sürenin geçmesi gerekiyor.
Her iki ülkede de henüz çok yaygın kullanılmayan çek, senet gibi ödeme araçlarının karşısında, verilen şahsi sözlerin tarım sektöründe ticarette önemli olduğunu yaşıyor ve gözlemliyoruz.
Peki, Ukrayna’da, özellikle tarım sektörü açısından, iş yapmanın zorlukları nelerdir?
Birincisi, bu bölgedeki pek çok ülkede karşılaştıığımız genel bürokratik sorunlarla Ukrayna’da da karşılaşıyoruz. İkincisi ve özellikle tarım sektörünü ilgilendiren sorun ise tarım arazilerinin özelleştirilmesi ile ilgili moratoryum. Moratoryum sonrasındaki satış işlemi ve sonrasındaki hukuki belirsizlik. Bilindiği üzere Ukrayna’da topraklar devlet mülkiyetinde ve bu toprakların özelleştirilmesini engelleyen moratoryum var. Her sene, moratoryumun önümüzdeki yılbaşında kaldırılacağı söylentisi çıkar, ancak hükümetler, gerek siyasi olarak ve gerekse sosyal altyapı olarak hazır olmadıkları için şu ana kadar bunu gerçekleştiremediler. Toprak ile ilgili moratoryumunun birkaç yıl içinde kaldırılacağına, kesin gözüyle bakıyoruz. Moratoryum sonrasının hukuki ve sosyal altyapısının önceden hazırlanması lazım.
Çünkü, hukuki belirsizlik olduğu zaman şu an bu arazilerde ekim yapan çiftçiler üretim yaptıkları topraklarda birkaç yıl sonra çalışmaya devam edip edemeyeceğini bilemiyor ve verimi, karlılığı arttıracak yeni teknolojik yatırımlar yapamıyorlar. Diyelim ki, ben, bir araziyi 20 yıllığına kiraladım. Fakat birkaç yıl sonra, moratoryum kaldırlıp toprak özelleştirildiğinde, burayı satın alacak olan kişinin benim kira sözleşmemi feshetmeyeceğinin veya ticaretimi rahat bir ortamda devam ettirebileceğimin garantisi yok. Böyle olunca, girişimciler, verimi ve üretimi birkaç kat arttıracak büyük yatırımlara girişemiyorlar. Ayrıca, bazı büyük ülkeler, mesela Çin, yurtdışında tarım arazilerinin satın alınmasına yönelik çok geniş kaynak ayırmış durumdalar. Toprak satışının serbest bırakılmasından sonra ülke içerisinde sektörde tekelleşme ve küçük-orta ölçekli işletmelerin ortadan kalkma riski bulunmakta.
Yine, moratoryum kaldırılırken bunun sosyal altyapısının da hazırlanmaması gerekli. Aksi takdirde kitlesel işsizliğe, şehirlere göçe, suç oranının artmasına neden olabilir. Çünkü, yeni yatırımcılar, tarımda geniş çaplı modern makineleşmeye gidebilirler ve bu da mevcut iş gücünün %50’sinden fazlasının işsiz kalmasına yol açabilir. Tahmin edebileceğiniz gibi bu durum da, büyük çaplı sosyal sorunları tetikleyebilir. Eğer yatırımcıların önlerini görmeleri sağlanırsa, tarım arazilerinin verimi kısa sürede artacak ve bundan da en çok Ukrayna kazançlı çıkacaktır. Siz, on yıldır, Herson’da çalışıyorsunuz. Herson ilinin tarım açısından önemi nedir? Herson, Ukrayna tarımında ve ticaretinde önde gelen illerden biri. Türkiye’de Çukurova bölgesi neyse, burada da Herson odur. Ancak, bu genellemeyi tüm tarım ürünleri yerine sebze, meyve yetiştiriciliği ve bahçecilik özelinde yapmak daha doğru olacaktır. Henüz emekleme aşamasındaki seracılık, soğuk hava depoculuğu, şeftali, vişne, çilek, ceviz gibi meyve yetiştiriciliği bu bölgede gelecek vaadeden işler. Zira, Herson bölgesi gerek toprak yapısı ve gerekse hava şartları olarak tahıl ürünleri için Ukrayna’daki riski yüksek bölgelerdendir. Herson’da kent nüfusu, 250 bin civarında olup eyalet toplamında 1 milyona yakın olup ülkedeki diğer eyaletler ile mukayese edildiğinde ekonomik gelişmişlik olarak son sıralarda yer almaktadır.
Fakat, Ukrayna’nın önemli nehir limanlarından birisini barındırması Herson’un ülkenin dış ticaretteki önemini arttırıyor. Özellikle, yüklenebilir gemi tonajlarının ve draftlarının Türkiye’ye hitap eden tonajlarda olması bu şehri Türkiye için ayrıcalıklı ve önemli kılmaktadır. Ukrayna’da, Odessa, Mariopol ve Nikolayev şehirlerinde büyük limanlar var.
Özellikle, yakın ülkelere ihraç edilen tahıl ürünleri için 3 milyon tona yakın yükleme kapasitesi ile Herson önemli bir liman.
Söyleşiyi gerçekleştiren:
Deniz Berktay
Kaynak:
www.tuid.org.ua
